ŚRODKI OCHRONY OSOBISTEJ
Strona źródłowa przestała istnieć, zawartość odzyskana dzięki web.archive.org
Autor materiału źródłowego: Grzegorz Kolak
skeeze / Pixabay
Jak się chronić przed promieniowaniem jonizującym? Środki ochrony indywidualnej. Jak zabezpieczyć pomieszczenie? Jak mierzyć promieniowanie? Jakie objawy choroby popromiennej?
Jeżeli się wydarzy – tylko hipotetycznie – katastrofa nuklearna, jak się zabezpieczyć przed jej skutkami? O schronach już pisałem. Teraz napiszę o tym co kupić w sklepie i jak zabezpieczyć własne ciało przed promieniowaniem radioaktywnym.
Wokół tematu promieniowania jest wiele mitów i legend (Zabójczy mit Czarnobyla). Powszechna wiedza dostępna w mediach głównego nurtu nie zawsze ma odniesienie do rzeczywistości. Im więcej będziemy wiedzieć o promieniowaniu jonizującym, tym lepiej będziemy mogli się przed nim zabezpieczyć.
[brak grafiki]
Czarnobyl. To największa w historii ludzkości cywilna katastrofa nuklearna. O wiele większa niż ta z Fukushimy. Ale nawet wokół niej jest wiele mitów i legend. Znacznie więcej niż wokół tej drugiej. Niewiele osób zdaje sobie sprawę z tego, że elektrownia działała i produkowała prąd aż do… 2000 roku. Dopiero wtedy zamknięto ostatni czynny reaktor.
Jest bardzo wiele rodzajów promieniowania. Najczęściej myśląc o promieniowaniu i niebezpieczeństwie z nim związanym myślimy o radioaktywności. W praktyce najczęściej jest to emisja cząsteczek alfa, beta i gamma oraz neutronów. I właśnie te cztery rodzaje promieniowania uwalniane są podczas wybuchu jądrowego.
- Promieniowanie alfa to faktycznie jądra helu. Jeżeli atom rozpada się i emituje cząsteczkę helu, znajduje się w stanie wzbudzenia i w skutek tego emituje też kwant gamma o wysokiej energii. Promieniowanie gamma jest w zasadzie tożsame z promieniowaniem rentgenowskim, ma jednak większą energię. Promieniowanie alfa jest mniej przenikliwe niż promieniowanie beta.
- Promieniowanie beta to strumień elektronów lub pozytonów poruszających się z prędkością zbliżoną do prędkości światła. Jest bardziej przenikliwe (czyli niebezpieczne dla organizmu człowieka) niż promieniowanie alfa, ale mniej przenikliwe od promieniowania gamma.
- Promieniowanie gamma to wysokoenergetyczna forma promieniowania elektromagnetycznego (lub światła). W efekcie wybuchu jądrowego ok. 5% energii jest przekształcane w promieniowanie jonizujące, w tym promieniowanie gamma. Największym problemem jest skażenie wody i żywności podczas wybuchu jądrowego. Gdy skażony materiał dostanie się do organizmu, niemal w całości jest przez niego wchłaniany.
- Promieniowanie neutronowe w głównej mierze jest uwalniane podczas wybuchu bomby neutronowej. Fala uderzeniowa i promieniowanie cieplne takiej bomby nie są duże, natomiast promieniowanie neutronowe jest głównym czynnikiem niszczenia w stosunku do organizmów żywych.
Jak się chronić przed promieniowaniem jonizującym? Ponieważ promieniowanie jonizujące jest obecne zawsze i wszędzie, małe jego dawki organizm przyjmuje w sposób naturalny. Jest to promieniowanie tła, które jest różnej wielkości w zależności od miejsca na Ziemi. W niektórych miejscach promieniowanie to jest wielokrotnie większe niż średnia i nie stwierdzono tam wzrostu zachorowań na nowotwory. Ludzie pracujący w niektórych zawodach, narażeni na promieniowanie jonizujące otrzymują setki a nawet setki tysięcy razy większe dawki niż przeciętny człowiek. Wpływu to na ich zdrowie nie ma albo ma znikomy wpływ. Chronić musimy się tylko przed bardzo dużymi dawkami promieniowania. Odpowiednie tabele obrazują ilość promieniowania otrzymywanego przez organizm w poszczególnych sytuacjach. Promieniowanie podczas wybuchu i późniejszy opad radioaktywny jest tym, przed czym na pewno musimy się chronić.
[brak grafiki]
Choroba popromienna to ogólna nazwa dla zmian chorobowych w całym organizmie wywołanych przez promieniowanie jonizujące. W zależności od dawki promieniowania, czasu ekspozycji i indywidualnej odporności organizmu choroba może mieć przebieg ostry lub przewlekły.
Promieniowanie tła, które jest przez cały czas obecne wszędzie wokół, nie jest niebezpieczne dla zdrowia człowieka. Jest różne w zależności od miejsca na świecie a różnice w jego natężeniu bywają setki razy mniejsze lub większe. Nie stwierdzono aby naturalnie otrzymywane dawki przyczyniały się do rozwoju jakichkolwiek rodzajów nowotworów.
Objawy choroby popromiennej
Objawy choroby popromiennej to w pierwszym rzędzie nudności i wymioty, osłabienie, bóle głowy, zawroty głowy, dezorientacja. Następnie nawracające krwawienia i złe gojenie się ran, wyschnięta śluzówka, bladość skóry, zmniejszenie odporności. Przy wyższych dawkach (tych z dużą śmiertelnością) przychodzą biegunki, niedrożność jelit, krwawienie z przewodu pokarmowego, ostra niewydolność nerek. W wypadku ekstremalnych dawek, testowanych na zwierzętach niemal natychmiast występują drgawki, utrata przytomności, obrzęk mózgu, nadciśnienie wewnątrz czaszkowe, niedotlenienie mózgu, śmierć.
W dokumencie naukowym opracowanym wspólnie przez rosyjskich i amerykańskich naukowców A Review of Criticality Accidents z 2000 roku (pdf, 3,7 Mb) jest dokładnie opisanych niewiele rzeczywiście mających miejsce przypadków napromieniowania i śmierci nim spowodowanej.
Jak mierzyć promieniowanie i kiedy zaczyna być niebezpiecznie?
Na polskim rynku niewiele jest urządzeń mierzących promieniowanie jonizujące. Powszechnie nazywa się je licznikami Geigera-Mullera. W praktyce jest to detektor, miernik lub licznik promieniowania jonizującego. W zależności od budowy są to bardzo proste urządzenia, które jedynie wykrywają promieniowanie od pewnego jego zakresu aż po bardzo zaawansowane, które rozpoznają różne rodzaje promieniowania i zliczają jego natężenie informując w różny sposób o zagrożeniu.
[brak grafiki]
Ważną informacją jest to, że urządzenia do pomiaru promieniowania jonizującego muszą być kalibrowane. Ich kalibracja jest przewidziana na określony przedział czasu. Zależy to od użytej technologii u danym urządzeniu. Producent zawsze informuje o tym w ulotce informacyjnej. Po wygaśnięciu gwarancji na kalibrację urządzenie w zasadzie powinno zostać skalibrowane ponownie. W innym wypadku pomiary mogą być błędne.
Do określania poziomu bezpiecznego promieniowania służą specjalne tabele. Wszyscy, którzy pracują w miejscach gdzie mogą być narażeni na promieniowanie są przeszkoleni w tym zakresie. A ci, którzy nie mieli okazji wziąć udział w szkoleniu mogą zapoznać się z tabelą obrazującą ilość promieniowania, które możemy otrzymać w poszczególnych sytuacjach.
Jak się chronić przed promieniowaniem
Jakiś czas temu przedstawiłem urządzenie, które można potraktować w przybliżeniu jako środek ochrony osobistej (choć faktycznie nim nie jest). To specjalny namiot ochronny z tworzywa sztucznego, który można rozłożyć we własnym domu. Wystarczy tylko trochę wolnej przestrzeni. Ma on dodatkowo system wentylacyjno-filtracyjny i śluzę dekontaminacyjną, w której można zdjąć skażone ubranie. To urządzenie dla całej rodziny.
[brak grafiki]
Litwinienko. W 2006 roku Aleksandr Litwinienko został otruty radioaktywnym Polonem. Substancja ta emituje cząsteczki alfa w ilościach tysiące razy większych niż rad. Jego toksyczność jest 50 000 razy większa niż cyjanowodoru. Na zewnątrz organizmu ten pierwiastek jest nieszkodliwy, ponieważ nie przenika przez skórę. Natomiast po dostaniu się do organizmu sieje spustoszenie niszcząc jego tkanki. Wystarczy 1 mikrogram Polonu aby zabić człowieka.
Każdy indywidualnie może chronić się przed promieniowaniem jonizującym. A konkretnie, w tym wypadku, przed cząstkami, pyłem, kurzem i zanieczyszczeniami, napromieniowanymi podczas wybuchu atomowego lub awarii elektrowni atomowej. Cząstki te mogą być silnie radioaktywne. Gdy dostaną się na skórę lub – co bardziej niebezpieczne – do organizmu, mogą spowodować chorobę popromienną a w konsekwencji nawet śmierć.
[brak grafiki]
Powyżej jeden z zestawów ochronnych, które można kupić na portalu Aliexpress. Zestaw chroni całe ciało, zawiera okulary i maskę ochronną. Nie zawiera butów. Według sprzedawcy to ubranie ochronne zapobiega dostaniu się nie tylko radioaktywnych cząstek do organizmu, chroni też przed substancjami chemicznymi – organicznymi i nieorganicznymi. Posiada certyfikat CE. CE certification, effective protection liquid chemicals confined injection (the third type of protection), liquid infiltration, liquid chemicals sprayed (fourth class protection), particles (fifth class protection).
Można zaopatrzyć się w różnego typu i za różną cenę kombinezony. W tym wypadku nie ma potrzeby posiadania specjalistycznych, drogich kombinezonów medycznych, które chronią przed wirusami i drobnymi cząstkami chemicznymi. Radioaktywne cząstki kurzu są dosyć duże i nie będą przenikać przez powierzchnię kombinezonu. Najważniejszym elementem jest maska chroniąca drogi oddechowe i przewód pokarmowy przed dostaniem się do środka skażonych cząsteczek.
Poza kombinezonem, który będzie potrzebny w wypadku przemieszczania się przez skażone środowisko, potrzebne są też inne rzeczy. Można zaopatrzyć się w gotowe zestawy służące ochronie przed skutkami promieniowania. Zarówno w wypadku awarii nuklearnej jak i wybuchu atomowego. I ta druga okoliczność wymaga zdecydowanie więcej uwagi, ponieważ jednym z czynników rażenia jest promieniowanie jonizujące.
[brak grafiki]
W skład powyższego zestawu wchodzi wyposażenie dla 4 osobowej rodziny i są to:
- Tabletki z jodem dla 4 osób,
- Buteleczka z płynem usuwającym m.in. jod 131 – Iodowash,
- 2 pary rękawiczek winylowych,
- 10 ściereczek do ścierania radioaktywnego kurzu (z użyciem Iodowash),
- Worek na radioaktywne śmieci,
- 8 ręczników do ciała,
- 4 maski przeciwpyłowe.
Wszystkie rzeczy z powyższej listy można kupić w swojej okolicy. Dzięki temu sami możemy sobie zorganizować taki zestaw za najwyżej kilkadziesiąt złotych.
Jod kupujemy w aptece (płyn lugola), maski na twarz to zwykłe maski przeciwpyłowe z marketu budowlanego (kupcie te droższe, ale mają być przeciwpyłowe a nie np. dla lakierników, które chronią przed oparami szkodliwych substancji. Chronimy się przed pyłem.), rękawiczki lateksowe – zwykłe do sprzątania, nawilżane ściereczki do wycierania ciała i worki na odpady – kupimy w zwykłej drogerii albo sklepie na stoisku z chemią gospodarczą – takie powinny wystarczyć. Jeżeli nie mamy, powinniśmy też mieć okulary ochronne. Przez oczy mogą także dostać się radioaktywne cząstki do naszego organizmu.
[brak grafiki]
Maska przeciwpyłowa
Zwykła maska przeciwpyłowa powinna być w każdym domu. Kosztuje tylko kilka złotych a stanowi podstawową ochronę przed wdychaniem napromieniowanych drobin znajdujących się w powietrzu.
[brak grafiki]
Jedno prześwietlenie RTG to dawka od 0,1 do 2,5 mili Greja. Tomografia miednicy – 25 mGy, napromieniowanie szpiku kostnego przed przeszczepem 12 Gy (łączna dawka z wielu naświetlań). Po pochłonięciu jednorazowo dawki 2-4 Gy śmiertelność u ludzi wyniesie 25% – powód śmierć szpiku kostnego. Przy dawce powyżej 50 Gy śmierć następuje niemal natychmiast.
Jak się zachować w sytuacji gdy wydarzyła się nuklearna katastrofa i są uzasadnione przesłanki, że śmiercionośny opad przejdzie nad naszym domem? Uciekać czy bronić się na miejscu? Wkrótce napiszę na ten temat. Teraz załóżmy, że zostajemy w naszym domu i nie mamy specjalistycznego sprzętu. Przede wszystkim słuchamy radia i mamy ograniczone zaufanie do tego, co słyszymy. Aby zapobiec panice komunikaty rządowe mogą nie być prawdziwe. Dla utrzymania porządku rząd może poświęcić część ludzi dla ocalenia większości.
Po pierwsze – spożywamy jedzenie i wodę, które już wcześniej mieliśmy zgromadzone. Nawet gdyby to miało oznaczać częściowe głodowanie. Nie zbieramy i nie używamy tego, co mogło zostać zanieczyszczone.
Deszcz jest szczególnie niebezpieczny – razem z nim opadają na ziemie skażone cząsteczki. Jeżeli na naszym terenie nie spadł deszcz to mamy szczęście. Jeżeli padało, to woda i gleba będą skażone. W takim wypadku trzeba się modlić o następne deszcze, które wypłuczą z gleby i ujęć wody to, co napadało wcześniej.
[brak grafiki]
Fukushima. W 2011 roku w Japonii u wybrzeży wyspy Honsiu miało miejsce silne trzęsienie ziemi. W wyniku tsunami wywołanego trzęsieniem zniszczona została elektrownia atomowa. Do wody i atmosfery wydostały się duże ilości substancji radioaktywnych. Ocenia się, że była to największa katastrofa nuklearna od czasu katastrofy w Czarnobylu. Charakterystyczne jest jednak to, że w skutek promieniowania uwolnionego z elektrownie nie zginął nikt…
Chronimy drogi oddechowe maskami albo czymkolwiek co mamy – gazą, wilgotną ścierką, kawałkiem gęstej tkaniny itp. Co jakiś czas wycieramy ciało mokrą ścierką, którą następnie wrzucamy do plastikowego worka, który wyrzucamy na zewnątrz. Jeśli mamy lekką paranoję, możemy zgolić włosy. Na włosach szczególnie dużo zbiera się obcych cząstek.
Używamy starych ubrań. Jeśli możemy sobie na to pozwolić, co jakiś czas pozbywamy się ich tak samo jak ściereczek. Ubrania robocze, fartuchy, chałaty itp. szczególnie przydadzą się nam w tej sytuacji.
Oklejamy szczeliny w oknach i drzwiach taśmą klejącą. Generalnie zatrzymujemy wentylację, jeśli nie mamy urządzeń filtrujących. Możemy też zrobić prowizoryczne filtry na przykład z gąbki łazienkowej, gazy, filtra z odkurzacza lub szmatek. Używamy tego, co mamy pod ręką i staramy się być kreatywni. Domowa burza mózgów może być pożyteczna, nawet dzieci mogą mieć zaskakujące pomysły. Decyzje powinna jednak podejmować jedna osoba. Demokrację zostawiamy sobie na inne czasy.
Gdy opad przeminie lub gdy zobaczymy, że większość ludzi na zewnątrz prowadzi już względnie normalne życie, dobrze jest udać się do właściwego ośrodka dekontaminacyjnego. Władze lokalne utworzą takie punkty. Powinniśmy się porządnie wyszorować, umyć głowę i pokazać specjaliście, być może skonsultować się z lekarzem. Jeżeli mamy objawy choroby popromiennej, leczenie objawowe będzie wskazane. Jeżeli jednak skażenie jest powszechne, możemy nie doczekać się na właściwą pomoc.
